Uit de schaduw van het isolement Komen
De eenzaamheid neemt toe in Nederland, niet de incidentele, die iedereen wel eens voelt, maar de structurele, die zich niet zomaar laat afschudden. Ook armoede en uitsluiting nemen toe, terwijl de hechte sociale verbanden van vroeger (van buurten tot families) losser worden. Het zijn stuk voor stuk oorzaken die een groeiend aantal Nederlanders in een isolement doen belanden. Velen raken daar uit zichzelf niet meer uit. Daarom is het van groot maatschappelijk belang dat tal van organisaties succesvolle initiatieven ondernemen om deze mensen weer aansluiting bij anderen te helpen vinden.
Tekst: Jeroen Kuypers
Marlou Pijnappel, teamleider van het Oranje Fonds “Drie groepen die bijzonder kwetsbaar zijn voor eenzaamheid, zijn jongeren, mensen met een migratieachtergrond en weduwen.”
House of Hope Het Oranje Fonds zet zich in voor een samenleving die duurzaam, betrokken en rechtvaardig is. Het ondersteunt daarvoor ruim duizend sociale initiatieven met geld en expertise. “Voor de toename van de armoede kunnen we naar fouten in het systeem wijzen, maar tegelijk kunnen we binnen het bestaande systeem nog heel veel verbeteren,” zegt Marlou Pijnappel, teamleider Zorgen voor Elkaar van het Oranje Fonds “Zo zijn er maar liefst 60.000 Nederlanders die geen uitkering krijgen terwijl ze daar wel recht op hebben, simpelweg omdat ze niet weten hoe ze moeten aanvragen. Dat zijn geen zorgmijders maar mensen die zorg mislopen. Armoede is echter maar één factor die eenzaamheid en sociaal isolement bevordert. Een andere is uitsluiting. Twee groepen die bijzonder kwetsbaar zijn in dit verband, zijn jonge, alleenstaande moeders en weduwen. Hun netwerk wordt vaak te klein. In Rotterdam is een initiatief, genaamd House of Hope, dat zich op deze groepen richt. Het huis is elke dag open, laagdrempelig en organiseert bijvoorbeeld ‘koken met weduwen’. Maar het House of Hope organiseert ook in bredere zin activiteiten waar mensen die eenzaam zijn hun verhaal kwijt kunnen, ook voor die andere kwetsbare groep, mensen met een migratieachtergrond. Dat werk ondersteunen wij natuurlijk van harte.”
Lidewy Hendriks, psycholoog bij MINDKorrelatie: “Social media bieden mogelijkheden om contacten te leggen, maar het zijn meer oppervlakkige, terwijl we tegelijk de sociale vaardigheden van sommige jongeren erdoor zien afnemen.“
Samen voor Mentale Gezondheid
Een van de nieuwe factoren die het risico op structurele eenzaamheid vergroten, is de opkomst van social media, meent Lidewy Hendriks, werkzaam als psycholoog bij MIND-Korrelatie. “Vooral jongeren zien daarbij enkel de mooie kanten van het leven worden gepresenteerd, niet de schaduwzijden. Dat eenzijdige beeld leidt bij hen tot meer faalangst, tot meer minderwaardigheidsgevoelens en tot meer perfectionisme. Social media bieden natuurlijk mogelijkheden om contacten te leggen, maar het zijn meer oppervlakkige die moeilijk tot écht contact leiden, terwijl we tegelijk de traditionele sociale vaardigheden van sommige jongeren zien afnemen.“ Gevoelens van eenzaamheid zijn helaas ook niet voor iedereen zo makkelijk bespreekbaar. Er rust een zeker taboe op, en net het doorbreken van dat taboe is een van de hoofdtaken die MIND-Korrelatie zichzelf heeft gesteld. “We doen dat via gesprekken, per telefoon of per chat bijvoorbeeld, maar onze eenmalige gesprekken bevatten ook telkens een doorverwijzing naar de juiste hulpverleners.” Hoe succesvol MIND daarin kan zijn wordt misschien het best bewezen door een project dat het samen met het Oranje Fonds heeft opgezet, vult Marlou Pijnappel aan: “In ‘Herstel Dichtbij: ‘Samen voor Mentale Gezondheid’ hebben wij samen een dertigtal zelfregie en herstelcentra geholpen met financiering en mankracht om tijd en aandacht te schenken aan mensen die soms al lang op de wachtlijst van de GGZ staan. Het zijn ervaringsdeskundigen die deze gesprekken voeren en activiteiten organiseren. De mensen met we ze deze aangaan zijn in afwachting van de eerste afspraak met de professionele zorgverlener, maar soms zijn die gesprekken zó ondersteunend dat de klachten verdwijnen en de GGZ niet meer nodig is.” De kracht van het sociale contact kan dus indrukwekkend zijn, wat ook de reden is dat het Oranje Fonds al jarenlang het Maatjesgezocht.nl platform faciliteert, een website die eenzame mensen aan vrijwilligers koppelt die zich voor hen willen inzetten.
Pim Loeff, projectleider van De Vakantiebank: “Vaak worden op de camping nieuwe contacten gelegd. Dat gaat des te beter omdat je op een camping niet ziet wie het zoontje is van een chirurg en wie die van een werkloze. Iedereen is een beetje gelijk.”
Stigmatisering en schaamtevol
Armoede leidt tot stress. Het constant moeten rekenen, de angst een noodzakelijke uitgave niet te zullen kunnen doen, zet mensen onder een slopende spanning. Als de wasmachine van een bijstandsmoeder kapot is, komt er eerst een ambtenaar langs om te zien of hij wel écht kapot is, vóór er geld wordt uitgegeven voor een nieuwe. “Het wantrouwen waarmee armen worden bejegend draagt bij aan de stress, net als de schaamte die velen voelen. Dat kan leiden tot een kort lontje, wat niet bevorderlijk is om sociale contacten te onderhouden of te leggen,” zegt Lidewy Hendriks. “Schaamte werkt bovendien stigmatiserend en maakt het niet makkelijker voor hen over gevoelens van eenzaamheid en depressie te praten.” Juist daarom kan een korte vakantie zeer helend werken. Maar ook daar gooit de armoede weer roet in het eten: wie geen huishoudelijk apparaat kan vervangen, heeft zeker geen geld voor een ‘overbodige’ luxe als een week ertussenuit. “Er zijn in Nederland ruim driehonderdtachtigduizend gezinnen die zich geen vakantie meer kunnen veroorloven. Wij bieden elk seizoen een duizendtal daarvan een gratis verblijf aan in het vakantiehuis van een particulier of op een recreatiepark.” zegt Pim Loeff, projectleider bij De Vakantiebank. “Aan het eind van die week sturen we ieder van hen een enquête toe en de respons die we daarop krijgen is met zestig procent bijzonder hoog. En ook steevast positief. Soms wil een gezin simpelweg rust vinden, bijvoorbeeld omdat er net een kind is geopereerd, maar vaak worden er op de camping nieuwe contacten gelegd, nieuwe vriendschappen gesloten. Dat gaat des te beter omdat je op een camping niet ziet wie het zoontje is van een chirurg en wie die van een werkloze. Iedereen is een beetje gelijk. Daarnaast creëer je met zo’n vakantieweek prettige herinneringen waarop de vakantiegangers ook lang na de week zelf kunnen terugvallen. Het effect van zo’n verblijf is dus niet van korte duur, integendeel.”
Monic Opveld, communicatiemanager Bio Vakantieoord: “Veel jongens en meisjes die bij ons gamen, blijken zó vaardig te zijn, dat ze tot de top gaan behoren. Daardoor winnen ze enorm aan zelfvertrouwen en durven ze veel makkelijker contacten te leggen.”
Zichzelf overstijgen
Wat voor valide vakantiegangers geldt, gaat zo mogelijk nog meer op voor minder valide. Bio Vakantieoord is een vakantiepark dat volledig is toegerust op het verblijf van meervoudig gehandicapte kinderen of jongeren met hun ouders of begeleiders. Alles is rolstoeltoegankelijk maar dat is slechts een basisvoorwaarde. Er zijn tal van spel- en speelactiviteiten voor deze speciale groep vakantiegasten en tal van voorzieningen, zoals een zwembad met beweegbare bodem en een watertemperatuur van drieëndertig graden. “Het is een revalidatie zwembad en ideaal voor mensen met spierproblemen. Naast de aangename temperatuur, kun je het ook reserveren als privé-zwembad samen je gezin of met een groep,” zegt communicatiemanager Monic Opveld. Dit jaar hebben we, na vijfentwintig jaar, de beweegbare bodem kunnen vervangen dankzij een genereuze donatie. Samen met de leverancier hebben we de periode waarop het zwembad dicht moest tot een uiterste beperkt, zozeer werd het zwembad gemist door onze gasten. Een vakantie bij ons is nu eenmaal iets waar de doelgroep lang naar uit kijkt en lang op teert, door de gehandicapten zelf maar ook door de overige gezinsleden. Ze stelt alle betrokkenen in staat volledig te ontspannen en onbeperkt zichzelf te zijn. En sinds we over een eigen gameroom beschikken met vier sets met adaptieve consoles (dit zijn aangepaste knoppen, zodat je ook met een mindere handfunctie (zie foto) een leuk spel kunt spelen), merken we dat kinderen en jong volwassenen met een handicap dit helemaal vergeten en zichzelf overstijgen. Op een scherm is iedereen namelijk gelijk. Wat telt is je vaardigheid in het spel, niet je handicap daarbuiten. Veel jongens en meisjes die bij ons gamen, blijken zó vaardig te zijn, dat ze tot de top gaan behoren. Daardoor winnen ze enorm aan zelfvertrouwen en durven ze veel makkelijker contacten te leggen.” De gameroom is een onmisbaar element in de doelstelling van Bio Vakantieoord waarbij de VN Resolutie, artikel 30 effectief in de praktijk wordt toegepast om kinderen met een handicap meer zichtbaar, meer betrokken en minder sociaal geïsoleerd te maken. “Vandaar dat Bio Vakantieoord bezig is een pilot te ontwikkelen om kinderen en jong volwassenen met een handicap uit Arnhem en omgeving een aantal uren in de week samen te brengen bij Bio om te gamen. Ze worden dan opgehaald met een busje en weer thuis gebracht. De gameroom optimaal inzetten. Hoe mooi is dat!”
In evenwicht brengen
Eenzaamheid en isolement zijn kortom geen onoverkomelijke nadelen van het bestaan. Hoewel steeds meer mensen er aan ten prooi vallen, slaagt ook een aanzienlijk aantal er in aan de slagschaduw ervan te ontkomen. Niet enkel op eigen kracht echter. De hulp die goede doelen organisaties hen hierbij kunnen bieden is van onschatbaar belang. Maar die zouden op hun beurt dit effect niet kunnen bereiken zonder de bijdragen van bedrijven, vermogensfondsen en particulieren. “We zijn met dertig miljoen aan donaties per jaar als Oranje Fonds het grootste sociale fonds voor sociale initiatieven van Nederland,” zegt Marlou Pijnappel. En Pim Loeff voegt daaraan toe dat de Vakantiebank niet zou kunnen bestaan zonder de vele particulieren en ondernemers die hun vakantiehuizen vrijblijvend ter beschikking stellen, terwijl ze die ook zouden kunnen verhuren voor bijvoorbeeld de huisvesting van betalende gasten. Waar de verzorgingsstaat het in toenemende mate laat afweten, springt het particulier initiatief bij. Donaties en legaten zijn daarbij veel meer dan de kers op de taart. Ze zijn van onschatbaar belang, zegt Monic Opveld. “Schenkingen brengen jaarlijks onze begroting in evenwicht. Zonder die giften zouden we onze vakantiegasten een onaanvaardbaar hoog tarief moeten aanrekenen en zouden velen geen vakantie kunnen boeken. Donateurs maken uiteindelijk letterlijk en figuurlijk het verschil.”
