Wat ons lief is moet zoveel mogelijk worden behouden

Dat wat ons lief is willen we doorgeven aan de toekomst. Eind februari vond een gesprek plaats tussen organisaties die zich bezighouden met het behoud van erfgoed als gebouwen, monumenten en landschap. Organisaties die financieel aangewezen zijn op partners, donateurs, leden en subsidies. Ze zijn ook afhankelijk van overheidsbeleid, schenkingen en nalatenschappen. Met die financiële middelen zorgen ze voor behoud en onderhoud van wat we willen behouden voor de toekomst. Dat doen ze zelfstandig maar ook in samenwerking met elkaar en met veel andere belangengroepen en organisaties. Ze worden daarbij geholpen door veel vrijwilligers die onmisbaar zijn voor hun organisaties. Er is veel geld nodig voor het werk dat deze organisaties verrichten. Ze zien dat mensen steeds meer schenken en nalaten aan hun organisaties en daarmee iets wat ze lief is doorgeven aan de toekomstige generaties.

Deelnemers aan het gesprek waren Stefien Smeding van It Fryske Gea, Marceline Loudon van het Cultuurfonds, Michiel Purmer van Natuurmonumenten en Karel Loeff van Bond Heemschut. Ze zetten zich al jaren in voor hun organisaties die op zichzelf al erfgoed genoemd mogen worden. It Fryske Gea bestaat 95 jaar. Het Cultuurfonds bijna 85 jaar. Natuurmonumenten 120 jaar en Heemschut 114 jaar. Marceline Loudon houdt zich bij het Cultuurfonds vooral bezig met het begeleiden van mensen die via hun testament willen schenken. ‘Het Cultuurfonds kan opgenomen worden in een testament met een erfstelling of een legaat. Bij erfstelling wordt het Cultuurfonds erfgenaam voor alles wat je niet hebt benoemd via een legaat. Voor wat betreft een legaat kan dat een bedrag zijn, een effectenportefeuille of onroerend goed. Je kunt in een testament ook de bestemming aangeven voor het bedrag of de opbrengsten van je nalatenschap. Ik ga in gesprek over de wijze van vastlegging, de gang naar een notaris en de bestemming van het geld. Dankzij bijdragen van particulieren, partners en loterijen kan het Cultuurfonds jaarlijks minimaal 40 miljoen euro in cultuur en natuur investeren. We verbinden vooral organisaties met middelen om doelen te bereiken. We ondersteunen of werken samen. Ook als we als organisaties samen in een testament staan. We zijn superblij met de schenkingen van particulieren die een substantieel deel uitmaken van ons budget. Daar zijn we heel trots op’.

Stefien Smeding: ‘It Fryske Gea is de provinciale vereniging voor natuurbescherming in Fryslân en heeft als doel de bescherming, het behoud en ontwikkeling van natuur, landschap en cultureel erfgoed. Het Friese landschap is zeer gevarieerd. Velen kennen de Waddeneilanden en de Friese meren maar Fryslân heeft ook besloten landschappen met bos, heide en landgoederen’. It Fryske Gea beheert meer dan 60 verschillende natuurgebieden met daarin de erfgoedobjecten die daar onlosmakelijk mee zijn verbonden zoals boerderijen, landhuizen, eendenkooien en molens. De vereniging heeft een achterban van 30.000 leden en heel veel vrijwilligers. Om het erfgoed te behouden zijn schenkingen van groot belang. ‘Een mooi voorbeeld daarvan is Park Jongemastate in Raerd, in 1932 geschonken aan It Fryske Gea. De plek is rijk aan vele soorten historische stinzenplanten die daar ieder voorjaar bloeien. Ze staan er al meer dan twee honderd jaar, met het juiste beheer hopen wij dat vele generaties na ons van dit groene erfgoed kunnen genieten’. De passie voor het behouden van wat dierbaar is komt bij alle organisaties terug. Het gaat om het collectieve nalatenschap.

Michiel Purmer is erbij voor Natuurmonumenten. Hij is historisch geograaf en als specialist erfgoed en landschap werkzaam bij de vereniging. ‘Natuurmonumenten zorgt in Nederland voor meer dan 112.000 hectare natuur, landschap en erfgoed. Op veel plekken herstellen we natuur en landschap. Op andere plekken leggen we nieuwe natuur aan. Natuurmonumenten is ook eigenaar en beheerder van veel cultureel erfgoed. Wij beschermen en behouden erfgoed al sinds de oprichting in 1905. Denk daarbij aan houtwallen, boerderijen, kastelen, landhuizen, buitenplaatsen, grafheuvels en watermolens. Zo hebben wij in Limburg De Kluizenaarswoning ‘De Kluis’, eigenlijk een eenmansklooster waar bijna 250 jaar lang kluizenaars hebben gewoond en gebeden. Dit is een populair wandeldoel en de route ernaartoe biedt fraaie uitzichten over het Limburgse natuurlandschap. Het is tot stand gekomen door samenwerking met diverse organisaties. ‘Je realiseert het samen. We danken ons succes aan onze 945.000 leden en donateurs en aan onze vrijwilligers en partners. We hebben heel veel monumenten in beheer. Erfgoed is een belangrijk element van natuur, want natuur en cultureel erfgoed zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Natuur is op zich al erfgoed omdat in Nederland iedere vierkante meter door de mens is bewerkt. Natuurbehoud is in Nederland erfgoed beheer’. Voor de Bond Heemschut is Karel Loeff aanwezig. Heemschut betekent letterlijk het schutten (beschermen) van het heem (de eigen omgeving). ‘Als erfgoedvereniging zetten we ons met onze ruim 5.000 leden in voor de bescherming van waardevolle objecten en gebieden. We gaan de strijd aan als afbraak dreigt en beschermen daarmee de schoonheid van Nederland. Erfgoed staat bij de politiek niet vaak op de agenda. Het is voor ons dan ook steeds weer lobbyen. Heemschut schonk 9.000 euro voor het behouden van het huis van Aafje van de Bibber in Volendam. De bijdrage is bestemd voor de aankoop en het behouden van de schipperswoning uit begin twintigste eeuw door de stichting Aafje van de Bibber.’ De wens van de erflaatster werd met de aankoop voldaan. Het unieke interieur wordt behouden en het huis is te bezichtigen. ‘Het huisje wordt beheerd en straks opengesteld door een lokale stichting. Met 160 vrijwilligers vormt Heemschut we een sterke belangenorganisatie. We zijn ook op het gebied van het behoud en de herbestemming van religieus erfgoed actief. Daarbij ondersteunen we burgers en burgerinitiatieven. Ons werk sluit aan bij het Faro verdrag over materieel en immaterieel erfgoed’.

Er zijn veel raakvlakken. Karel Loeff; ‘We werken in het kielzog van elkaar en versterken elkaar en weten elkaar te vinden. Samenwerking staat centraal. We voeren verschillende vormen van unieke projecten uit met bijzondere samenwerkingspartners. Lokale vrijwilligers plus de kennis van de unieke omstandigheden. We hebben dezelfde passie en werken veel samen.’ Samenwerken is voor Stefien en voor de anderen van groot belang. ‘We werken samen met overheden, zoals provincies en gemeenten. Ook op lokaal niveau is er de samenwerking met dorpen, pachters en buren. Samen kom je verder en het creëert draagvlak. Draagvlak en verbinding zijn nodig om het landschap en het erfgoed daarin te behouden’.

Samenwerking overheid?

Veel gemeenten hebben geen idee bij het onderwerp Erfgoed en het staat, ondanks de omgevingswet, niet op de agenda ziet Karel Loeff. ‘Dat betekent veel lobbyen.’ Gemeenten en andere overheden hebben ook nauwelijks geld beschikbaar. Blij zijn de organisaties dan ook met de financiële steun via partners, van donateurs en bijdragen door lidmaatschap. Marceline Loudon wijst wel op de ontwikkelingen rond de fiscaliteit en BTW. Door een mogelijke btw-verhoging worden veel culturele organisaties getroffen. Ook subsidies zijn niet vanzelfsprekend en dan komt al snel een aantal zaken onder druk te staan. Schenkingen en nalatenschappen zijn daarom ook belangrijke pijlers. ‘Samen staan we sterk en komen we er vaak wel uit’.

‘In de geest van de baron’

‘Je moet goed weten wat de bedoeling is bij een nalatenschap’, aldus Michiel Purmer. ‘Bijvoorbeeld bij landgoederen en buitenplaatsen die ons zijn nagelaten door families is het belangrijk de wensen en voorwaarden van de vorige eigenaren te respecteren. Zo komt het voor dat ik met collega’s plannen voor herstel en behoud van die landgoederen bediscussieer met als gedachte: is dit in de geest van de laatste baron?’ Marceline Loudon: ‘Het gaat bij nalatenschap om emotionele waarden. Het gaat erom dat mensen in vertrouwen kunnen nalaten. Je moet verwachtingen duidelijk hebben. Dat vraagt zorgvuldigheid en overleg over wat je met de nalatenschap gaat doen. Het kan een legaat of erfstelling zijn. Je kunt bijvoorbeeld een eigen fonds instellen met een schenking, bij leven of bij testament. Samen bepalen we de doelstelling en de naam. We bieden veel mogelijkheden. Het gaat om het samen waarde blijven hechten aan wat ons lief is.’ Karel Loeff ziet dat de exploitatie in het latere proces, na het overlijden, problemen kan geven. ‘Je moet daar duidelijke afspraken over maken. Stefien Smeding ziet haar organisatie ook als een vangnet. Je helpt zaken die belangrijk en karakteristiek zijn voor het landschap te behouden. Als voorbeeld geeft Stefien Smeding de schenking van een vakantiehuisje aan één van de Friese meren. ‘Het huisje is een schoolvoorbeeld van een vakantieverblijf uit de dertiger jaren van de vorige eeuw. Bij de schenking kregen we als voorwaarde mee dat de sfeer en de omvang van het huisje behouden moeten blijven. Dit respecteren wij, toekomstige huurders kunnen zo ervaren hoe het is om net als 100 jaar geleden vakantie te vieren’. Goede afspraken maken over wat er in de toekomst gaat gebeuren met het erfgoed is daarbij van belang. We moeten het erfgoed veiligstellen. Dat geldt voor ons allemaal.

Zelf erfgoed

Marceline, Stefien, Michiel en Karel werken zelf al lang bij hun organisaties. Mede door hun inzet en passie zien ze zaken tot stand komen en wordt geschiedenis geschreven en beveiligd voor de toekomst. Dat wat goed is blijft zichtbaar en voelbaar. ‘Alles verandert echter snel in Nederland en ons werk wordt steeds belangrijker.’ Volgens Karel Loeff. ‘Er kan veel verloren gaan van wat ons lief is’. De organisaties zijn financieel gezond en kunnen alle steun gebruiken om zaken tot stand te blijven brengen. Marceline Loudon; ‘Met schenkingen en nalatenschappen kunnen we ook speciale wensen realiseren. Er zijn bij de organisaties veel mogelijkheden’. Ze vindt het belangrijk dat als mensen overwegen te geven, zij bij leven kunnen ervaren wat er met hun nalatenschap gebeurt. We laten ze projecten zien waar in de toekomst een bijdrage aan geleverd zou kunnen worden.’ Stefien Smeding ziet dat het bezoeken van de (toekomstige) doelen erg belangrijk is. ‘Je ziet en voelt dan wat er mee gedaan gaat worden.’ Opvallend is het enthousiasme waarmee de deelnemers aan het gesprek deelnemen. ‘Het gaat erom dat wat ons en iedereen lief is zoveel mogelijk te behouden.’